Szczególnie istotnym momentem dziejów Europy Wschodniej w średniowieczu był obfitujący w ważkie przemiany wiek XIV. Obserwowany od połowy stulecia kryzys wewnętrzny Złotej Ordy, znaczny wzrost potęgi litewskiej oraz stopniowo rodząca się (choć ograniczona póki co do ziem Rusi Zaleskiej) mocarstwowość moskiewska były głównymi determinantami kształtującymi polityczny krajobraz wspomnianego obszaru. Wymienione czynniki spowodowały, że w pewnym momencie między Moskwą a Wilnem rozpoczęła się rywalizacja o dominację nad Rusią. Walka nie miała charakteru jedynie zbrojnego, jak to było w przypadku trzykrotnych wypraw Olgierda pod kamienne mury ledwie co wybudowanego, moskiewskiego kremla. Istotną rolę odgrywał w niej także element ideologiczny…

(fragment Wstępu)

Spis treści:

Wstęp /7

Rozdział I. Cyprian – wokół starań o metropolitalny tron /23

1. Przybycie Cypriana na Ruś /23

Filoteusz wspiera Moskwę /27

Przełom /34

Filoteusz i Aleksy. Ograniczone zaufanie /42

Misja Jana Dokiana /44

Działalność Cypriana na Rusi do momentu metropolitalnej nominacji /47

Powody nominacji metropolitalnej Cypriana. Próba odpowiedzi /54

2. Moskiewskie plany wobec metropolii po śmierci Aleksego. Mitiaj /64

Aleksy i problem następstwa na metropolitalnym tronie /64

Cyprian i Mitiaj w walce o metropolię /82

W drodze do tronu patriarchy /95

3. Pimen i pogłębiony zamęt /100

Problem tajemniczej śmierci Mitiaja /100

Kandydat posłańców i decyzje patriarchy Nila /105

Pojednanie Dymitra Iwanowicza z Cyprianem /112

Drugie wygnanie Cypriana z Moskwy /123

Między Pimenem a Dionzym /135

Tryumf Cypriana /143

Rozdział II. U boku nowego władcy /157

Problem Nowogrodu /161

Cyprian i opanowanie Niżnego Nowogrodu przez Wasyla I /169

Najazd Timura /174

Stosunki z Litwą /183

Rozdział III. Księstwo i eparchia twerska /205

Biskup Wasyl i walka Michała Aleksandrowicza z Moskwą /205

Biskup Etymiusz – Twer w okresie cerkiewnej smuty /212

Biskup twerski Arseniusz. W służbie księstwu i metropolicie /227

Rozdział IV. Razań – biskupi w cieniu Olega /265

Czasy władyki Wasyla II /265

Riazań w okresie cerkiewnej smuty /278

Jeremiasz i Teognost – biskupi na straży stabilizacji? /294

Rozdział V. Suzdal i Niżny Nowogród. Upadek wielkich idei /305

Dionizy Suzdalski – biskup skłóconych Konstantynowiczów /305

Księstwo Suzdalsko-Niżnonowogrodzkie wobec kandydatury Dionizego Suzdalskiego na metropolitę /318

Upadek politycznego i eparchialnego znaczenia /325

Zakończenie /335

Bibliografia /343

Summary /367