Fragmenty z 4 strony okładki
Czy bez arabskiego srebra nie byłoby państwa polskiego?
Przez około 300 lat miliony arabskich, a następnie niemieckich i anglosaskich monet docierały do Europy Wschodniej i Północnej, wpływając istotnie zarówno na ekonomiczny, jak i na społeczno-polityczny rozwój tych obszarów. Srebro stało się wtedy strategicznym instrumentem władzy, który Piastowie oraz inne kształtujące się dynastie chciały poddać swojej kontroli czy nawet zmonopolizować. Gromadzenie i dystrybucja kruszców pozwalały opłacić drużyny wojowników i pozyskać politycznych klientów, służyły więc konsolidacji i stabilizacji panowania. W związku z tym pojawia się wiele pytań: jak potrzeba zdobycia dóbr i niewolników, których można było wymienić na srebro, stymulowała ekspansję wczesnych państw? W jakim zakresie nowe dynastie ściągały trybuty już w formie kruszcu? I w końcu, jak reagowały one na przesunięcia zasięgu importu monet oraz jego załamania? Autor bada temat w szerokiej perspektywie chronologicznej i geograficznej na podstawie skarbów, źródeł pisanych oraz archeologicznych wykopalisk. Analiza materiału sugeruje, że geneza państw w Europie Środkowej i Wschodniej daje się wyjaśnić tylko przy uwzględnieniu (trans)kontynentalnych powiązań i kontaktów. Monografia naukowa powstała w Niemieckim Instytucie Historycznym w Warszawie i stała się podstawą habilitacji autora na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Gottfrieda Wilhelma Leibniza w Hanowerze. Jej pierwsze wydanie ukazało się w języku niemieckim w 2014 r. w Wiesbaden nakładem wydawnictwa Otto Harrassowitz.
Teraz spis treści
Podziękowania 9 Rozdział 1 11 Zarys problemu 11 Rozdział 2 17 Stan badań, źródła i metoda 17 2.1. Rynek, władza czy magia? Kontrowersje monetarne 17 2.2. Co należy zbadać i w jaki sposób? 22 Rozdział 3 27 Arabski system handlu dalekosiężnego i jego peryferie 27 3.1. Ogólne konteksty 27 3.2. Chronologia interakcji z Północą 32 3.2.1. Faza I (od 786/787 do 839/840) 32 3.2.2. Faza II (od 840/841 do 896/897) 40 3.2.3. Faza III (od 900 do 989/990) 46 3.2.4. Faza IV (od 990 do ok. 1020) 53 3.3. Geografia mennictwa 56 3.3.1. Faza I (od 786/787 do 839/840) 56 3.3.2. Faza II (od 840/841 do 896/897) 60 3.3.3. Faza III (od 900 do 989/990) 61 3.3.4. Faza IV (od 990 do ok. 1020) 65 3.4. Kwantyfikacja strumieni srebra 66 3.4.1. Faza I (od 786/787 do 839/840) 66 3.4.2. Faza II (od 840/841 do 896/897) 66 3.4.3. Faza III (od 900 do 989/990) 67 3.4.4. Faza IV (od 990 do ok. 1020) 69 Rozdział 4 71 Geografia arabskich strumieni srebra i ich funkcje: Faza I (od 786/787 do 839/840) – Pax Chasarica, „Rhos” i wieloetniczne społeczności na południowym wybrzeżu Morza Bałtyckiego 71 4.1. Strefa wpływów kaganatu chazarskiego 71 4.2. Strefa wpływów Rusów 84 4.3. Emporia handlowe na południowym wybrzeżu Morza Bałtyckiego 90 4.4. Gotlandia i Szwecja lądowa między kalifatem a imperium karolińskim 98 Rozdział 5 105 Geografia arabskich strumieni srebra i ich funkcje: Faza II (od 840/841 do 896/897) – wodzowie, „królowie morscy” i ekspansja wikingów albo przesunięcie na Północ 105 5.1. Strefa wpływów kaganatu chazarskiego 105 5.2. Strefa wpływów Rusi 112 5.3. Świat wokół Morza Bałtyckiego i Morza Północnego 116 5.4. Wschodnia Polska 140 Dygresja: Dlaczego w IX w. arabskie srebro nie docierało do Wielkopolski? 141 Rozdział 6 144 Geografia arabskich strumieni srebra i ich funkcje: Faza III (od 900 do 989/990) – rynki, magia i nowe ośrodki władzy 144 6.1. Makroanaliza znalezisk na wschodnioeuropejskich peryferiach 144 6.1.1. Bułgarzy kamscy i daleka Północ 147 6.1.2. Ruś nadbałtycka 151 6.1.3. Ruś Kijowska i kaganat 156 6.1.4. Bałtowie i Finowie nadbałtyccy 165 6.1.5. Gotlandia i Szwecja lądowa 166 6.1.6. Południowo-zachodnie wybrzeże Bałtyku, tereny Słowian połabskich i Wyspy Brytyjskie 173 6.1.7. Drogi lądowe na osi Wschód–Zachód 180 6.2. Nowe sieci handlu arabskiego a kariera Piastów 190 6.2.1. Rola Wolina 190 6.2.2. Przekierowanie strumieni srebra do Wielkopolski i kształtowanie się władzy Piastów 195 Rozdział 7 226 Geografia arabskich i zachodnich strumieni srebra i ich funkcje: Faza IV (od 990 do ok. 1020) – kryzys czy stabilizacja? Załamanie arabskiego eksportu dirhemów i reorientacja na zachodnią Europę 226 7.1. Zanik arabskiego strumienia srebra i jego konsekwencje dla peryferii 226 7.1.1. Ruś 231 7.1.2. Skandynawia i południowe wybrzeże Bałtyku 236 7.2. Kryzys dopływu arabskiego srebra a Piastowie 244 7.3. Makroanaliza reorientacji strumieni monet do zachodniej Europy 257 Rozdział 8 270 Geografia zachodnich strumieni srebra i ich funkcje: Faza V (od ok. 1020 do ok. 1060) – państwo Piastów w późnej epoce i ekumenie wikingów 270 8.1. Niemiecko-angielski system handlu dalekosiężnego i jego peryferie 270 8.1.1. Ogólne konteksty 270 8.1.2. Chronologia strumieni srebra i geografia mennictwa 274 8.1.3. Kwantyfikacja strumieni srebra 284 8.2. Makroanaliza zachodnich znalezisk monetarnych na wschodnioeuropejskich peryferiach 285 8.3. Państwo Piastów między polityczno-fiskalnym przeciążeniem, załamaniem a odnową 291 Rozdział 9 300 Ostatnie strumienie srebra, mennictwo rodzime i przebudowa państwa piastowskiego ok. 1060–ok. 1100 300 9.1. Geografia późnych strumieni srebra i ich funkcje 300 9.2. Piastowie między denarem krzyżowym a rodzimą monetą 306 9.3. Załamanie napływu saskiego srebra – czynniki wewnętrzne czy zewnętrzne? 325 9.4. Łup czy rynek i dziesięcina? – Państwo Piastów na tle systemów trybutalnych w północno-wschodniej i środkowo-wschodniej Europie na początku XII w. Spojrzenie panoramiczne 327 Podsumowanie 334 Aneksy 341 Skróty zastosowane w przypisach, aneksach i w bibliografii 369 Bibliografia 370 Indeks osób 413 Spis map 424 Summary 425