Książka zawiera materiały z konferencji naukowej  „W obliczu zagrożenia. Wojna Rzeczypospolitej z Osmanami i najazd ord tatarskich na Ruś Czerwoną w 1672 roku”, która odbyła się w dniach 29–30 października 2022 roku w Archiwum Państowym w Przemyślu.

„W 2022 roku minęła trzysta pięćdziesiąta rocznica wybuchu największej w dziejach wojny Rzeczypospolitej z Imperium Osmańskim, która z przerwą w latach 1676–1683 trwała od 1672 aż do stycznia 1699 roku, kiedy doszło do zawarcia pokoju w Karłowicach. Konflikt ten był ostatnim akordem wojen polsko-tureckich, które rozpoczęły się jeszcze jesienią 1497 roku, gdy zapadła decyzja o przeprowadzeniu wyprawy czarnomorskiej króla Jana Olbrachta. Interwencja ta, której celem było odbicie z rąk osmańskich dwóch portów o znaczeniu strategicznym, leżących nad Morzem Czarnym – Kilii i Białogrodu (Akkermanu) – zakończyła się klęską armii koronnej i szlacheckiego pospolitego ruszenia pod Koźminem na Bukowinie. W celu upamiętnienia kampanii militarnej 1672 roku, której elementami były jeden z największych w dziejach najazdów tatarskich na Ruś Czerwoną i rozpaczliwe próby jego powstrzymania przez hetmana wielkiego koronnego Jana Sobieskiego w postaci słynnej wyprawy na czambuły, Archiwum Państwowe w Przemyślu zorganizowało konferencję naukową „W obliczu zagrożenia. Wojna Rzeczypospolitej z Osmanamii najazd ord tatarskich na Ruś Czerwoną w 1672 roku”, która odbyła się 29–30 października 2022 roku. 

[…]  niniejszy tom to również wezwanie do szerszego i bardziej systematycznego podjęcia pomijanych do tej pory z różnych względów w badaniach aspektów przeszłości dawnej Rzeczypospolitej. Wśród nich są z pewnością traumatyczne doświadczenia niewoli, cierpienia i poniżenia wielu pokoleń mieszkańców ziem ruskich w wyniku rajdów wojsk tureckich i tatarskich jako ważnego „miejsca pamięci” w sensie symbolicznym. Jeszcze ważniejszym celem w szerszej perspektywie pamięci narodowej jest transformacja tego „miejsca niepamięci” w pełnoprawne miejsce pamięci, co można nazwać odpominaniem. Być może nawet chodzi w tym wypadku o coś znacznie ambitniejszego, czyli podniesienie wielowymiarowego doświadczenia naszych kontaktów z Orientem w epoce wczesnej nowożytności do rangi odrębnej transdyscyplinarnej gałęzi badań humanistycznych w postaci szeroko pojmowanych studiów, koncentrujących się na konsekwencjach oddziaływania sąsiedztwa z tatarszczyzną nie tylko w wymiarze politycznym i militarnym, lecz także gospodarczym i społeczno-kulturowym.”

(z Przedmowy)

Spis treści:

Andrzej Gliwa – Przedmowa   /7

Mirosław Nagielski – Przygotowania Rzeczypospolitej do wojny z Turcją w 1672 roku  /15

Dariusz Kupisz – Wysiłek militarny szlachty ziem przemyskiej, lwowskiej i sanockiej w obliczu agresji tureckiej na Rzeczpospolitą w 1672 roku  /43

Zbigniew Hundert – Wojsko koronne podczas wyprawy na czambuły tatarskie w 1672 roku. Dylematy badawcze  /57

Marek Tracz-Tryniecki – Kwestia zagrożenia tatarskiego w traktacie Vir consilii Andrzeja Maksymiliana Fredry  /81

Jarosław Łysejko – Ziemia sanocka i jej mieszkańcy wobec początkowego okresu wojny polsko-tureckiej lat 1672–1676  /103

Andrzej Gliwa – Zniszczenia wojenne w zachodniej części województwa ruskiego w XVII wieku a kształtowanie się pamięci zbiorowej inkursji tatarskich w kontekście procesów sekurytyzacji i traumy kulturowej  /119

Katarzyna Ignas – „Relikty reliktów” pamięci zbiorowej o najazdach tatarskich w regionie przeworskim  /211

Tomasz Róg – Zabytki związane z Janem III Sobieskim w historii i tradycji społeczności Cieszanowa   /269

Łukasz Wrona, Piotr Zubowski, Mateusz Żurek – Na pomoc! Sobieski zwycięża Tatarów – gra i działania edukacyjne przygotowane przez Muzeum Kresów w Lubaczowie w 350. rocznicę „wyprawy na czambuły”  /295

Indeks osób  /313

Indeks geograficzny  /321