STRUKTURA KSIĄŻKI:
Pamiętniki Mieczysława Hertza, po raz pierwszy wydane w 1933 roku. Postaci nietuzinkowej, człowieka niesłychanie pracowitego, absolwenta uczelni technicznych w Rydze i Berlinie, kupca, handlowca, działacza gospodarczego, samorządowego, oświatowego, kulturalnego. Zamiłowanego statystyka, a także artysty – dramatopisarza. Nawet jak na swoje czasy, czasy tytanów pracy i intelektu, wyjątkowego. Wielkiego patrioty, zwolennika asymilacji. Ojca Zygmunta Hertza i teścia Zofii Hertzowej, współzałożycieli „Kultury”. Przedstawiciela szeroko rozgałęzionej, niesłychanie ciekawej rodziny.
Wspomnienia Violetty Thurstan, brytyjskiej pielęgniarki, przebywającej w tym czasie w Łodzi i okolicach z ramienia Czerwonego Krzyża.
Opracowanie historyczne o Bitwie Łódzkiej. Z mapami. Tak jak prawie cała I wojna, rozpatrywana w Polsce głównie pod kątem odzyskania niepodległości, również i ten fragment działań wojennych nie odcisnął się w naszej historiografii. Zespół mniejszych i większych, dynamicznych operacji wojskowych tylko przez wtajemniczonych zaliczany jest (ze szczególnych względów) do ważniejszych bitew w dziejach w ogóle. Były to też narodziny „wojny błyskawicznej” (Blitzkriegu) w siłach niemieckich. Od imienia autora wyjątkowego manewru (w okolicach Brzezin) generała Karla Litzmanna Łódź została nazwane za okupacji hitlerowskiej. Bitwa była niezwykle krwawa, ocenia się, że zginęło w niej 200 tysięcy żołnierzy (10 tysięcy każdego dnia), których część pogrzebano na zapomnianych już cmentarzach, część zaś została na polu bitwy, w zasypanych okopach. Z tego duża część Polaków, wcielonych przymusowo do wszystkich trzech armii, biorących udział w działaniach. 35 tysięcy rannych hospitalizowano w Łodzi, która leżała w centrum działań.
Fragmenty niezwykłej publikacji Jana Gottlieba Blocha – „Przyszła wojna”. Kolejnego spośród zapomnianych tytanów myśli i czynu. W Polsce. Za granicą jest bardziej znany, a siedem tomów wspomnianego dzieła to biblia i kamień założycielski statystyki. Jednego z niewielu, a może jedynego, który trafnie przewidział możliwość, przyczyny, przebieg i skutki wojny światowej. Przy tym ojca kolei żelaznych i bankiera. Postacie takie jak Hertz i Bloch sporo dokładają do charakterystyki zjawiska znanego jako „lodzermensch”.
ZAGADNIENIA:
Fenomen samoorganizacji specyficznego, „trudnego” miasta, mocno uzależnionego od administracji rosyjskiej przez cały XIX wiek (Rosjanom samorządność nie była na rękę) w obliczu nadzwyczajnej, zagrażającej wręcz biologicznemu przetrwaniu mieszkańców, sytuacji. W wyniku działań wojennych miasta odciętego od źródeł aprowizacji, zmuszonego zaopiekować się rannymi, pozbawionego administracji, stabilnej waluty, węgla dla fabryk, które stanęły. Miasta kompletnie osamotnionego.
Siła elit, które były w stanie wygenerować Komitet Obywatelski – władzę wprawdzie nie demokratyczną, ale sprawną, rzeczową, współczującą. Siła przetrwania, solidarności społecznej, zaradności na wszystkich szczeblach, na wszystkich poziomach zamożności. Mobilizacja najlepszych cech ludzkich. Wzniesienie się ponad poziom narodowych odrębności, niewykluczanie grup w oczywisty sposób upośledzonych, choćby Żydów, pozbawionych ukorzenienia i rodzin w okolicy miasta.
Stworzenie na pobojowisku, z niczego, fundamentalnych instytucji i całej machiny wykonawczej, respektowanej przez większość współobywateli.
Najważniejsze działania: a) reforma walutowa, wykreowanie zastępczego pieniądza, gwarantowanego osobistym majątkiem fabrykantów, co uspokoiło panikę i umożliwiło funkcjonowanie miasta w miarę normalny sposób b) utworzenie sił porządkowych (milicji) i sądów c) uratowanie miasta przed głodem, walka z bezczelną spekulacją, jako przykład zaradności niech posłużą komitety zagonkowe, na które oddawano puste, prywatne place, często na skrzyżowaniach ulic, użyczenie fabrycznych i handlowych magazynów na potrzeby aprowizacji d) nacisk na edukację, szkoły nie przerwały nauczania, uczęszczało do nich więcej dzieci, niż za rządów rosyjskich, przy czym miały darmowe podręczniki i wyżywienie e) polityka zapobiegania epidemii, w czym ogromny udział miała fantastyczna postawa lekarzy, propagowanie i zarządzenia w sprawie higieny i szczepienia uratowały Łódź przed zarazą f) organizacja życia kulturalnego, nieprzerwane wysiłki na tym polu, dające odskocznię od trudnego położenia ludzi.
Kontynuacja działań w ramach nadzorowanej przez niemieckiego okupanta Rady Miejskiej, a także Komitecie Obywatelskim Niesienia Pomocy Biednym.
Historia Głównego Komitetu Obywatelskiego, chociaż doceniona w międzywojniu, została później rozmyślnie zapomniana. Była niewygodna dla PRL, a jeśli się pojawiała, była często fałszywie opowiadana. Pokazuje bowiem jak fabrykanci i inteligencja miasta uratowała połmilionowe miasto, co stało w jawnej sprzeczności z klasowym pojmowaniem dziejów. Już choćby z tego powodu zasługuje na uratowanie. Mocnym też akordem koresponduje z ostatnimi wydarzeniami – globalną pandemią.
Ślady okupacji i ślady pracy wykonanej przez cichych bohaterów tego czasu znajdują się też w „Szalonym mieście”, warto czytać notatki w tamtej książce dokładnie.
